W przypadku dziecka, u którego zdiagnozowano zespół Aspergera lub spektrum autyzmu, decyzja sądu dotycząca opieki rodzicielskiej wymaga szczególnej ostrożności.
Asperger, autyzm a opieka naprzemienna. Czy OZSS i sąd mogą zalecić pieczę naprzemienną?
Wielu rodziców zastanawia się: czy dziecko z autyzmem może mieć opiekę naprzemienną? Co w takich sprawach bierze pod uwagę OZSS (Opiniodawczy Zespół Specjalistów Sądowych)? Jakie stanowisko zajmuje psychologia rozwojowa i kliniczna? Odpowiadamy na te ważne pytania.
Czy dziecko z Aspergerem i autyzmem może mieć opiekę naprzemienną?
Teoretycznie sąd oraz OZSS mogą uznać, że także dziecko w spektrum autyzmu może być objęte opieką naprzemienną.
Praktycznie jednak takie rozstrzygnięcie wymaga wyjątkowej analizy indywidualnych potrzeb dziecka i istnieje wiele sytuacji, w których opieka naprzemienna jest odradzana. Jeśli potrzebujesz pomocy w sprawie rodzinnej, zapraszam do umówienia się na konsultację – Kalendarz online.
Decydujące znaczenie mają:
poziom funkcjonowania dziecka (wysokofunkcjonujący / niskofunkcjonujący autyzm),
poziom lęku separacyjnego dziecka,
potrzeba stabilności i przewidywalności,
reakcje dziecka na zmiany miejsca i opiekuna,
poziom współpracy rodziców,
zdolność do utrzymywania stałych schematów w obu domach.
Jakie zagrożenia niesie opieka naprzemienna dla dziecka z zespołem Aspergera?
Psycholodzy dziecięcy i terapeuci zajmujący się dziećmi w spektrum wskazują na następujące ryzyka:
1. Brak stabilności emocjonalnej
Dzieci z zespołem Aspergera bardzo źle znoszą zmiany środowiska.
Częste przeprowadzki między domami mogą nasilać objawy:
lęk,
trudności z regulacją emocji,
zachowania autoagresywne,
objawy depresji lub zaburzeń lękowych.
2. Trudności adaptacyjne
Zmiana miejsca zamieszkania co tydzień zaburza rytm dnia, co dla dziecka w spektrum jest szczególnie destabilizujące.
Rutyna i stałość są fundamentem funkcjonowania dziecka z autyzmem.
3. Problemy z budowaniem bezpieczeństwa
Dziecko z autyzmem potrzebuje stałego „bezpiecznego miejsca”.
Brak jednej, głównej bazy powoduje pogorszenie funkcji społecznych i emocjonalnych.
4. Nasilenie zachowań kompulsywnych
Przy zaburzeniu rutyny może dojść do:
zwiększenia ilości „wirowania”, kiwania się,
problemów ze snem,
regresji w rozwoju.
Co mówią psycholodzy i standardy pracy sądowej?
W literaturze psychologicznej (np. publikacje dr Temple Grandin, badania na temat dzieci w spektrum prowadzone w USA, Kanadzie i Europie) istnieje szeroka zgoda, że:
Stałość, przewidywalność i minimalizacja zmian są kluczowe dla dobrostanu dzieci z autyzmem.
Psycholodzy OZSS powinni uwzględniać:
specyfikę rozwoju dziecka,
diagnozę medyczną i terapeutyczną,
obserwację trudności adaptacyjnych przy zmianach środowiska.
Dlatego w sprawach dzieci z autyzmem lub zespołem Aspergera najczęściej zaleca się ustalenie jednego stałego miejsca zamieszkania, przy jednoczesnym określeniu szerokich i systematycznych kontaktów z drugim rodzicem.
Czy sąd może mimo wszystko ustalić opiekę naprzemienną?
Tak, jeśli:
rodzice wyjątkowo dobrze współpracują (co nie będę ukrywać – zdarza się dość rzadko),
w obu domach dziecko ma identyczne warunki życia i te same rutyny,
dziecko funkcjonuje na bardzo wysokim poziomie i nie przejawia lęku separacyjnego ani problemów adaptacyjnych.
Jednak w sytuacji konfliktu rodzicielskiego, manipulacji dzieckiem, prowokacji i braku wzajemnego informowania się o stanie zdrowia dziecka,
opieka naprzemienna powinna zostać zostać uznana za sprzeczną z dobrem dziecka.
Jak przekonać OZSS, aby wskazało jedno stałe miejsce zamieszkania dziecka?
1. Podkreślać diagnozę i potrzebę stabilizacji:
„Syn wymaga stałego, stabilnego środowiska. Zmiany miejsca zamieszkania destabilizują jego emocje i wywołują zachowania autoagresywne.”
2. Wskazywać trudności przy zmianach:
„Po tygodniu pobytu u ojca syn przejawia silne rozdrażnienie, trudności w adaptacji w domu i szkole, objawy nadmiernego przebodźcowania.”
3. Wskazywać brak współpracy:
„Ojciec nie przekazuje informacji o stanie zdrowia syna, podejmuje decyzje bez konsultacji i naraża dziecko na dodatkowy stres.”
4. Opisywać realne konsekwencje emocjonalne:
„Syn po pobycie u ojca nie potrafi odnaleźć się w rutynie dnia codziennego, co utrudnia mu realizację obowiązków szkolnych i terapeutycznych.”
Dziecko z zespołem Aspergera lub autyzmem potrzebuje przede wszystkim stabilności, przewidywalności i spokoju emocjonalnego. To są niby oczywistości, ale jednak nie zawsze rodzice to rozumieją. W sytuacji konfliktu rodziców i braku stałych warunków w obu domach, opieka naprzemienna nie jest rekomendowana.
OZSS oraz sąd – działając w oparciu o zasadę dobra dziecka – powinny uwzględnić diagnozę i potrzeby dziecka i wskazać jedno stałe miejsce zamieszkania przy rodzicu zapewniającym odpowiednie warunki.
